Wydarzenia

SZLACHTA ZAGRODOWA

Autor: PJS POLSKA JEDNOŚC SZLACHECKA | 2020-09-07

DR ALEKSANDER TARNAWSKI

SZLACHTA ZAGRODOWA W POLSCE

POŁUDN1OWO-WSCHODN1EJ

MATERIAŁY D O BIBLIOGRAFII

 

  

LWÓW

WYDAWNICTWO KOMISJI NAUKOWEJ SEKRETARIATU POROZUMIEWAWCZEGO

POLSKICH ORGANIZACYJ SPOŁECZNYCH Skład g ł ó w n y : Księgarnia „N u r t", Lwów, Pl. Bernardyński 17.

1938.

 

 

WSTĘP

Szlachta zagrodowa, osiadła w znacznej ilości szczegól­nie na wschodnich ziemiach Polski, budzi wielkie zainteresowanie nie tylko wśród historyków, ale i badaczy przemian rozmaitych warstw społecznych. Zagadnienie to nabiera zna­czenia szczególnie obecnie, gdy zaczęto się zajmować coraz bardziej historią nie tylko możnych, historią opartą na zna­nych dokumentach, ale dziejami i kulturą najszerszych mas obywateli, tworzących podstawę i trzon każdego państwa.

Wśród obywateli, składających się na naszą całą społecz­ność państwową, szlachta zagrodowa' odegrała niepoślednią rolę w Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie dla organizacji wojskowej państwa, i zwłaszcza na ziemiach wschodnich, na których tworzyła ona rodzaj wojskowych placówek granicz­nych, mających przyjąć pierwsze uderzenie napierających ze wschodu nieprzyjaciół.

Gorącym orędownikiem szlachty zagrodowej był znakomit polski mąż stanu, kanclerz i wielki hetman koronny Jan Zamoyski, propagujący zabezpieczenie kresów wschodnich przed najazdami Tatarów, Turków i Wołochów przez budo­wanie zameczków obronnych i osadzanie wokół nich szlachty, która mogłaby każdej chwili stanąć do obrony zagrożonych ziem. Zapatrywania swoje w tym względzie sprecyzował do­kładnie w memoriale pt. „Rada sprawy wojennej". Choć program Jana Zamoyskiego nie był konsekwentnie i w całej rozciągłości wprowadzany przez rządy Rzeczypospolitej, roz­wijali go jednak u siebie i wprowadzali w życie starostowie w królewszczyznach i możnowładcy na ziemiach kresowych państwa.

Szlachta ta, nosząca nazwiska Berezowskich, Chocimirskich, Drohomireckich, Krechowieckich, Sulatyckich, Grabowieckich, Hołyńskich, Kniehinieckich, Strutyńskich, Tatomirów, Wołkowickich, Żurakowskich, Bilińskich, Baczyńskich, Bańdrowskich, Borysławskich, Bratkowskich, Bereźnickich, Bojar­skich, Czarnieckich, Dwernickich, Dobrzańskich, Horodyńskich, Horodyskich, Jaworskich, Jasienickich, Kobylańskich, Komarnickich, Krynickich, Kulczyckich, Kruszelnickich, Korczyńskich, Kropiwnickich, Lityńskich, Łomnickich, Matkowskich, Popielów, Sieleckich, Uruskich, Wysoczańskich, Winnickich, Żukotyńskich, Czaykowskich, Hoszowskich, Konieckich, Łozińskich, Pohoreckich, Podwysockich, Swirskich, Witwickich, Łodzińskich, Terleckich i wielu innych, dawała często znać o sobie i podczas pokoju, i podczas wojny.

Każdy nagły najazd nieprzyjacielski wskazywał i przy­pominał tej szlachcie od razu jej powołanie i obowiązki. Szlachta kresów wschodnich szybciej niż w innych stronach Rzeczypospolitej zbierała się na pospolite ruszenie i udawała się do głównych obozów wojskowych.

Nazwiska różnych rodzin szlacheckich, zwłaszcza z Pod­karpacia, spotyka się we wszystkich regimentach Rzeczypo­spolitej. Walczą oni z Tatarami, Turkami, Rakoczym, Wołoszą i Rosją, a ziemie sławnych pobojowisk niejednokrotnie spły­nęły ich krwią serdeczną. Szlachta zagrodowa służyła pań­stwu nie tylko w czasach dobrobytu, gdy mogła się za swoje zasługi spodziewać nagrody. Nazwiska szlachty zagrodowej spotykamy licznie w Legionach Dąbrowskiego, w wojskach księcia Józefa, w formacjach wojskowych Królestwa Kongre­sowego, w powstaniu w roku 1831, w ruchawkach przeciw Austrii w latach 1840—1848, w partiach powstańców w roku 1863 i wreszcie w najnowszych czasach w oddziałach strze­leckich i legionowych, w armii Polski Odrodzonej.

Nie tylko jednak wojskowo służyła szlachta kresowa pań­stwu. Dużo nazwisk spotyka się nieraz na wysokich stanowi­skach wśród duchowieństwa, w armii i na stanowiskach cywil­nych. Dużo inteligencji polskiej, po całej Polsce rozsianej, nieraz nie wie, że rody ich biorą początek z nieznanych wiosek, ongiś bogatych gniazd szlacheckich lub folwarków królewskich, których potomkowie dotrwali tam do dziś, przechowując sta­rannie klejnot szlachecki, jako jedyny znak swego pocho­dzenia.

Tak w najogólniejszym zarysie przedstawiają się dzieje i znaczenie szlachty zagrodowej. Zagadnienie to zasługuje w całej pełni także na szczegółowe badania.

W celu umożliwienia takich badań zestawiono na począ­tek z ziem południowo-wschodnich, na których szlachta zagro­dowa występuje najliczniej, wszystkie drukowane opracowa­nia i materiały, odnoszące się do tego zagadnienia. Ma to umożliwić dalsze poszukiwania nie tylko pracownikom nau­kowym, ale przez umieszczenie spisów nazwisk i miejscowości dopuścić do dalszej współpracy brać szlachecką, która spraw­dziwszy, że czyjegoś nazwiska nie ma wymienionego, zwróci na to uwagę. A wówczas będzie się szukać bliższych danych po różnych rękopisach w naszych archiwach, a nawet w ustnej tradycji szlacheckiej. W tym celu powstała niniejsza bibliogra­fia szlachty zagrodowej ziem południowo-wschodnich, jako pierwsze tego rodzaju opracowanie.

Po zebraniu literatury odnoszącej się do szlachty zagro­dowej na innych ziemiach Rzeczypospolitej, uzupełnieniu jej wypiskami z rękopisów, będzie można przystąpić do rzeczo­wego omawiania problemów i zagadnień związanych z histo­rią i rolą szlachty zagrodowej w Polsce.

KOMISJA NAUKOWA S.P.P. O.S. WE LWOWIE.http://vysochanskiy-sas.com/literatura/148-szlachta-zagrodowa-w-polsce