Wydarzenia
SZLACHTA ZAGRODOWA
Autor: PJS POLSKA JEDNOŚC SZLACHECKA | 2020-09-07DR ALEKSANDER TARNAWSKI
SZLACHTA ZAGRODOWA W POLSCE
POŁUDN1OWO-WSCHODN1EJ
MATERIAŁY D O BIBLIOGRAFII
LWÓW
WYDAWNICTWO KOMISJI NAUKOWEJ SEKRETARIATU POROZUMIEWAWCZEGO
POLSKICH ORGANIZACYJ SPOŁECZNYCH Skład g ł ó w n y : Księgarnia „N u r t", Lwów, Pl. Bernardyński 17.
1938.
WSTĘP
Szlachta zagrodowa, osiadła w znacznej ilości szczególnie na wschodnich ziemiach Polski, budzi wielkie zainteresowanie nie tylko wśród historyków, ale i badaczy przemian rozmaitych warstw społecznych. Zagadnienie to nabiera znaczenia szczególnie obecnie, gdy zaczęto się zajmować coraz bardziej historią nie tylko możnych, historią opartą na znanych dokumentach, ale dziejami i kulturą najszerszych mas obywateli, tworzących podstawę i trzon każdego państwa.
Wśród obywateli, składających się na naszą całą społeczność państwową, szlachta zagrodowa' odegrała niepoślednią rolę w Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie dla organizacji wojskowej państwa, i zwłaszcza na ziemiach wschodnich, na których tworzyła ona rodzaj wojskowych placówek granicznych, mających przyjąć pierwsze uderzenie napierających ze wschodu nieprzyjaciół.
Gorącym orędownikiem szlachty zagrodowej był znakomit polski mąż stanu, kanclerz i wielki hetman koronny Jan Zamoyski, propagujący zabezpieczenie kresów wschodnich przed najazdami Tatarów, Turków i Wołochów przez budowanie zameczków obronnych i osadzanie wokół nich szlachty, która mogłaby każdej chwili stanąć do obrony zagrożonych ziem. Zapatrywania swoje w tym względzie sprecyzował dokładnie w memoriale pt. „Rada sprawy wojennej". Choć program Jana Zamoyskiego nie był konsekwentnie i w całej rozciągłości wprowadzany przez rządy Rzeczypospolitej, rozwijali go jednak u siebie i wprowadzali w życie starostowie w królewszczyznach i możnowładcy na ziemiach kresowych państwa.
Szlachta ta, nosząca nazwiska Berezowskich, Chocimirskich, Drohomireckich, Krechowieckich, Sulatyckich, Grabowieckich, Hołyńskich, Kniehinieckich, Strutyńskich, Tatomirów, Wołkowickich, Żurakowskich, Bilińskich, Baczyńskich, Bańdrowskich, Borysławskich, Bratkowskich, Bereźnickich, Bojarskich, Czarnieckich, Dwernickich, Dobrzańskich, Horodyńskich, Horodyskich, Jaworskich, Jasienickich, Kobylańskich, Komarnickich, Krynickich, Kulczyckich, Kruszelnickich, Korczyńskich, Kropiwnickich, Lityńskich, Łomnickich, Matkowskich, Popielów, Sieleckich, Uruskich, Wysoczańskich, Winnickich, Żukotyńskich, Czaykowskich, Hoszowskich, Konieckich, Łozińskich, Pohoreckich, Podwysockich, Swirskich, Witwickich, Łodzińskich, Terleckich i wielu innych, dawała często znać o sobie i podczas pokoju, i podczas wojny.
Każdy nagły najazd nieprzyjacielski wskazywał i przypominał tej szlachcie od razu jej powołanie i obowiązki. Szlachta kresów wschodnich szybciej niż w innych stronach Rzeczypospolitej zbierała się na pospolite ruszenie i udawała się do głównych obozów wojskowych.
Nazwiska różnych rodzin szlacheckich, zwłaszcza z Podkarpacia, spotyka się we wszystkich regimentach Rzeczypospolitej. Walczą oni z Tatarami, Turkami, Rakoczym, Wołoszą i Rosją, a ziemie sławnych pobojowisk niejednokrotnie spłynęły ich krwią serdeczną. Szlachta zagrodowa służyła państwu nie tylko w czasach dobrobytu, gdy mogła się za swoje zasługi spodziewać nagrody. Nazwiska szlachty zagrodowej spotykamy licznie w Legionach Dąbrowskiego, w wojskach księcia Józefa, w formacjach wojskowych Królestwa Kongresowego, w powstaniu w roku 1831, w ruchawkach przeciw Austrii w latach 1840—1848, w partiach powstańców w roku 1863 i wreszcie w najnowszych czasach w oddziałach strzeleckich i legionowych, w armii Polski Odrodzonej.
Nie tylko jednak wojskowo służyła szlachta kresowa państwu. Dużo nazwisk spotyka się nieraz na wysokich stanowiskach wśród duchowieństwa, w armii i na stanowiskach cywilnych. Dużo inteligencji polskiej, po całej Polsce rozsianej, nieraz nie wie, że rody ich biorą początek z nieznanych wiosek, ongiś bogatych gniazd szlacheckich lub folwarków królewskich, których potomkowie dotrwali tam do dziś, przechowując starannie klejnot szlachecki, jako jedyny znak swego pochodzenia.
Tak w najogólniejszym zarysie przedstawiają się dzieje i znaczenie szlachty zagrodowej. Zagadnienie to zasługuje w całej pełni także na szczegółowe badania.
W celu umożliwienia takich badań zestawiono na początek z ziem południowo-wschodnich, na których szlachta zagrodowa występuje najliczniej, wszystkie drukowane opracowania i materiały, odnoszące się do tego zagadnienia. Ma to umożliwić dalsze poszukiwania nie tylko pracownikom naukowym, ale przez umieszczenie spisów nazwisk i miejscowości dopuścić do dalszej współpracy brać szlachecką, która sprawdziwszy, że czyjegoś nazwiska nie ma wymienionego, zwróci na to uwagę. A wówczas będzie się szukać bliższych danych po różnych rękopisach w naszych archiwach, a nawet w ustnej tradycji szlacheckiej. W tym celu powstała niniejsza bibliografia szlachty zagrodowej ziem południowo-wschodnich, jako pierwsze tego rodzaju opracowanie.
Po zebraniu literatury odnoszącej się do szlachty zagrodowej na innych ziemiach Rzeczypospolitej, uzupełnieniu jej wypiskami z rękopisów, będzie można przystąpić do rzeczowego omawiania problemów i zagadnień związanych z historią i rolą szlachty zagrodowej w Polsce.
KOMISJA NAUKOWA S.P.P. O.S. WE LWOWIE.http://vysochanskiy-sas.com/literatura/148-szlachta-zagrodowa-w-polsce